Biblioterapia w szkole - czym jest i jak ją prowadzić?

Biblioterapia oferuje niewyczerpalne możliwości wsparcia rozwoju wychowawczego dzieci. Zajęcia z biblioterapii przyczyniają się do kształtowania właściwych postaw wobec życia, a uczniowie stykają się z takimi emocjami jak gniew, radość, smutek, czy strach. Jest to nie tylko praca z książką, biblioterapię można realizować na wiele sposobów, między innymi poprzez film, słuchowiska, przedstawienia teatralne itp. Identyfikując się z bohaterami danego dzieła, którzy przechodzą podobne trudności i przeżywa podobne emocje, może być dla dziecka pocieszeniem, dawać nadzieję na poprawę sytuacji lub pomóc pogodzić się z własnym losem. Poprzez doświadczenia innych możemy uczyć się lepszych sposobów radzenia sobie z kłopotami i mieć nadzieję, że nam, tak jak temu bohaterowi, nam też może się udać. 

Biblioterapia rozwojowo-wychowawcza

Ponieważ biblioterapia w dużej mierze prowadzi do celów rewalidacyjnych i ogólnorozwojowych, może być stosowana przez nauczycieli i pedagogów w pracy z uczniami z problemami wychowawczymi lub niepełnosprawnością. Celem biblioterapii jest to, by uczeń zaakceptował własną niepełnosprawność, zmniejszył swoje agresywne zachowanie, nauczył się radzić sobie z lękami, odzyskał wiarę w siebie i swoje możliwości. By biblioterapia była skuteczna, konieczny jest bezpośredni kontakt z uczniem, czyli wspólne czytanie (słuchanie lub oglądanie), a później omawianie i analizowanie danego tekstu. Ten rodzaj terapii może być prowadzony w szkołach, świetlicach lub środowisku otwartym. Ma pomagać uczniom radzić sobie z trudnościami i wspierać ich rozwój.

Trzy typy biblioterapii wykorzystywanej w pracy z dziećmi

Biblioterapia wychowawcza, którą stosuje się w szkole, stawia sobie za cel wspieranie zdrowia psychicznego ucznia, wyeliminowanie agresji, zaakceptowanie siebie i innych, pokonanie lęków i problemów w nauce itp. 

W pracy z uczniem zaleca się więc korzystanie z trzech typów biblioterapii:

• Klasycznej, której celem jest dążenie do estetycznego wychowania dziecka poprzez kontakt ze słowem pisanym i czytanym. Dużą wagę przywiązuje się tu do systematycznej pracy z książką. Wybrana literatura powinna ukazywać odpowiednie wzorce zachowań, relaksować, poprawiać nastrój i odciążać umysł od trudnej sytuacji. Praca ucznia nad takim tekstem pogłębia jego samoobserwację, co wpływa na jego bardziej świadome kierowanie sobą. Ten typ terapii książką może być stosowany w pracy z dziećmi w różnym wieku, również w pracy z młodzieżą.
  
  
• Terapia przez baśń - jest terapią stosowaną w pracy z dziećmi od 4 do 9 lat. Baśnie są świetnym materiałem do terapii dziecięcej, ponieważ są w nich wyeksponowane wartości moralne, dokładnie okazują, za co czeka nas nagroda, a za jakie zachowanie spotyka kara. W baśniach mamy też bardzo widoczny podział na dobro i zło, w którym to zło najczęściej przegrywa. Dzięki temu dzieci chętnie identyfikują się z dobrymi bohaterami, odrzucając tych negatywnych, co powoduje, że dziecko zaczyna budować swój własny system wartości. Baśnie dają dzieciom poczucie bezpieczeństwa, podnoszą ich samoocenę, uczą radzenia sobie w różnych sytuacjach, uczulają na krzywdę innych. Szczęśliwe zakończenie przynosi radość, nadzieję i optymizm. Wychowawcy i nauczyciele mogą wykorzystywać baśnie do zachęcania uczniów do odważenia się, by mówić o trudnych dla nich sprawach. Rzeczywistość baśniowa odzwierciedla myślenie dzieci, co pozwala im lepiej zrozumieć świat i samego siebie.
  
  
• Bajka terapeutyczna - taki rodzaj bajki przeznaczony jest dla dzieci od 4 do 9 lat. Bajka terapeutyczna jest opowiadaniem dotyczącym określonych i emocjonalnie trudnych sytuacji. Można podzielić je na bajki relaksacyjne, które uspokajają i wyciszają dziecko, a ich treść powinna pobudzać zmysły; bajki psychoedukacyjne, których fabuła dotyczy trudnych sytuacji i pokazują efektywne sposoby na znalezienie rozwiązania oraz zachęcają do mówienia o własnych problemach; bajki psychoterapeutyczne, które obniżają lęki dziecka poprzez ukazanie różnych wzorców myślenia i działania w trudnych sytuacjach. 

Podział tekstów stosowanych w biblioterapii 

Biblioterapeuta powinien rozpatrywać dobór tekstów pod indywidualne potrzeby osoby, z którą pracuje. By biblioterapia była skuteczna i wartościowa należy sięgnąć po teksty, które będą odpowiadały tym trzem kategoriom:

• sedantiva - teksty uspokajające, np. baśnie przygodowe, fantastyka, powieści młodzieżowe, teksty humorystyczne, wszystko to, co przywołuje przyjemne skojarzenia. 
• simulativa - teksty pobudzające, o tematyce przygodowej, książki podróżnicze;
• problematica - teksty, które wywołują refleksję na jakiś temat;

Uczniowie, z którymi można prowadzić biblioterapię

Wielu uczniów może potrzebować wsparcia terapeutycznego z różnych przyczyn. Ważne jest, by zdjagnozować problem i odpowiednio dobrać literaturę i teksty, z których będziemy korzystać podczas terapii.

• uczniowie niepełnosprawni - problemy z samoakceptacją, obniżona samoocena, problemy z aklimatyzacją w grupie;
• uczniowie przewlekle chorzy - zaległości w nauce, trudności z pogodzeniem się z własną chorobą, poczucie, że są gorsi od innych, buntownicze zachowanie;
• uczniowie o zaburzonym zachowanie - problem z radzeniem sobie z emocjami;
• uczniowie zdolni - zmagania z presją ze strony osób zbyt wiele od nich oczekujących;
• uczniowie, którzy czują się skrzywdzeni przez innych;
• uczniowie odrzuceni;
• uczniowie z problemami w nauce - zaniedbanie wychowawcze;
• uczniowie zagrożeni - np. alkoholizmem, narkomanią;
• uczniowie mający konflikt z prawem - najczęściej wychowankowie ośrodków szkolno-wychowawczych, placówek resocjalizacyjnych. 

Po właściwej diagnozie ucznia należy dobrać odpowiednie teksty terapeutyczne, które pomogą mu zmierzyć się z problemami i znaleźć rozwiązanie. Każda terapia powinna rozpocząć się od opinii lekarskiej, wywiadu z psychologiem, pedagogiem, rodzicami i najbliższym otoczeniem, oraz zakończyć się ewaluacją. 

Dzieci zmagają się z różnego typu problemami, od problemów rodzinnych, problemów z akceptacją, po problemy w nauce. W szkołach są również dzieci z różnymi typami niepełnosprawności, coraz więcej spotyka się uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera, jest też wielu dyslektyków. Wszystkim tym grupom można pomóc, stosując biblioterapię, jest to niewątpliwie bardzo trudne i wymagające ciężkiej pracy, ale z pewnością przyniesie niesamowite efekty.

Literatura jest bardzo potężnym narzędziem, zacznijmy więc korzystać z jej magicznych właściwości!

Przeczytaj też, jak radzić sobie z agresywnym uczniem.